جهش در فناوری‌های انرژی تجديدپذير: تهديدی جدی برای يک اقتصاد نفتی

به تازگی (۲۲ مهرماه ۱۳۹۲) نتايج پژوهشی مهم در رابطه با فناوری‌های انرژی تجديدپذير منتشر شده است [لينک دريافت متن کامل گزارش]. اين پژوهش که در دانشگاه ام‌آی‌تی آمريکا انجام شده خبر از جهشی بزرگ در حجم نوآوری‌های مرتبط با فناوری‌های انرژی تجديدپذير می‌دهد.

در گزارش اين پژوهش آمده است که پس از سقوط قيمت نفت در اواسط دهه ۸۰ ميلادی، انرژی‌های جايگزين ديگر جذابيتی نداشتند و برای چند دهه سرمايه‌گذاری پژوهشی ناچيزی در آنها انجام شد. نگاهی به آمار اختراعات ثبت شده در اين حوزه در فاصله سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ هم از يک سکون بلند مدت خبر می‌دهد. به نظر می‌رسد کاهش پژوهش و ثبت اختراع در اين حوزه نتيجه مستقيم کاهش جذابيت و سرمايه‌گذاری بوده است.

اما همين پژوهش نشان می‌دهد که تعداد اختراعات ثبت شده در ارتباط با فناوری‌های انرژی تجديدپذير در طی يک دهه گذشته رشدی جهشی و قابل توجه داشته است. آن‌گونه که شکل زير نشان می‌دهد، در حالی که تعداد اختراعات مرتبط با انرژی‌های فسيلی رشدی اندک داشته و فناوری هسته‌ای بدون رشد بوده، رشد تعداد اختراعات مرتبط با انرژی‌های تجديدپذير جهشی بوده است. جالب است بدانيم که در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹، تعداد اختراعات ثبت شده در ارتباط با توليد انرژی بادی رشد سالانه‌ای معادل ۱۹ درصد داشته است و رشد سالانه اختراعات مرتبط با توليد انرژی خورشيدی ۱۳ درصد بوده است. به عبارت ديگر، رشد سالانه اختراعات بادی و خورشيدی حتی از فناوری‌های نيمه‌هادی و ارتباطات ديجيتال هم فراتر رفته است.

با توجه به تاخير چندساله ميان ثبت اختراع و ورود محصولات و خدمات اختراع-پايه به بازار، بايد گفت که موج ورود فناوری‌های بهبوديافته توليد انرژی‌های تجديدپذير تازه آغاز شده و بايد در آينده نزديک شاهد بهبود جهشی اين فناوری‌ها و متناسباً کاربرد و سهم بازار آنها بود.

بی‌شک پيشرفت فناوری در حوزه انرژی‌های تجديدپذير از بسياری جهات پديده مبارکی است و از نگراني‌های شديد موجود در مورد گازهای گلخانه‌ای و گرم شدن زمين تا اندازه‌ای می‌کاهد. اما شايد اين امر برای کشوری که اقتصاد آن به شدت بر انرژی‌های فسيلی و بازار جهانی آن وابسته است تهديدی جدی باشد.

بی‌شک بررسی پيامدهای پيشرفت جهشی فناوری‌های انرژی تجديدپذير بر اقتصاد ايران بايد موضوع پژوهش‌های جدی در حوزه اقتصاد و سياست فناوری قرار گيرد. اما در اينجا لازم است به فرازهايي از کتاب دکتر محسن رنانی (از اقتصاددانان برجسته کشور) با نام ” اقتصاد سیاسيمناقشه اتمی ایران، درآمدی برعبور تمدن‌ها: نبرد غرب براي تسخیر پایان تاريخ” اشاره کنم [لينک کتاب]. اين کتاب که نسخ کاغذی آن در سال ۱۳۸۷ به صورت محدود منتشر شده اين رشد جهشی را پيش بينی و نسبت به پيامدهای مخرب آن برای اقتصاد ايران به شدت هشدار داده است. در اين کتاب آمده است که:

“اگر غرب نتواند تا پیش از سال ۲۰۲۰ الگوی مصرف انرژی جهانی را متحول کند، در دهه بیستِ قرن جاری به بحران‌های بزرگی درحوزه اقتصاد و انرژی گرفتار می شود و بنابراین غرب راهی ندارد جز این که بی سروصدا از طریق بحران آفرینی در منطقه نفتی خلیجفارس، قیمت نفت را برای مدت پنج تا ده سال بالای ۹۰ تا ۱۰۰ دلار نگهدارد تا سرمایه گذاری در همه ی حوزه های انرژی‌های نو وپاک، مقرون به صرفه شود.”

“افزایش قیمت نفت در همین پنج شش ساله اخیر چنان به سرمایه گذاری در انرژی‌های نو دامن زده است و چنان انگیزه‌ای برایتحقیق‌وتوسعه، اختراع و نوآوری در انرژی‌های نو را جهش داده که هزینه تولید برق خورشیدی در طول سه سال گذشته به کمتر از نصفرسیده است. اگر سرعتی که سرمایه گذاری در تولید انرژی خورشیدی در این پنج سال یافته است همچنان ادامه یابد، تا ۲۰ سال دیگرتمام نیاز جهان به انرژی، از طریق انرژی خورشیدی تامین خواهد شد.”

“حتی هیچ امیدی هم نیست که با عبور غرب از نفت، کشورهای درحال توسعه ی دیگری (نظیر چین) جای آنها را بگیرند. مثلا در سال۲۰۱۱ چین به عنوان بزرگترین اقتصاد پس از آمریکا و رشد یابنده‌ترین اقتصاد جهان، دومین رتبه را در سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو(پس از آمریکا) داشته است. بنابراین رهایی غرب از نفت و تغییر الگوی مصرف انرژی غرب، به این معنی نیست که بقیه‌ی جهان جایغرب را در مصرف نفت می گیرند، پس لاجرم الگوی مصرف انرژی در همه‌ی جهان دگرگون می‌شود و با کاهش شدید تقاضای نفت احتمالاً شاهد “سقوط بزرگ” در قیمت نفت هم خواهیم بود.”

“در حالی که ما برای تداوم راه بلند و دشواری که در پیش روی داریم، در دو تا سه دهه آینده، به حد متوسط و با ثباتی از درآمد نفت نیازمندیم. جامعه،اقتصاد و دولت نفت زده ما بی نفت، به سرعت به نقطه بحران خواهد رسید .”