در سخنرانی‌ام در هشتمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت فناوری و نوآوری که در آذرماه ۱۳۹۷ برگزار شد، با ارائه‌ی شواهدی به تحول بزرگ در حال وقوع در ساختار اقتصاد ایران پرداختم. یکی از مهم‌ترین شواهد این تحول، برکشیدن شرکت‌هایی جدید با الگوی شکل‌گیری و رشد بسیار متفاوت است. برخی از ويژگی‌های این شرکتها را در همان سخنرانی تشریح کردم. اما عده‌ای باور دارند که ظهور و قدکشیدن شرکت‌هایی نوین همچون “دیجی‌کالا”، “علی‌بابا” یا “اسنپ” و حذف یا تضعیف بنگاه‌های سنتی خرده‌فروشی، آژانس‌های مسافرتی یا تاکسی‌سرویس‌ها، از همان فراز و فرودهای رایج دنیای کسب‌وکار است. از دیر باز رسم دنیای کسب‌وکار چنین بوده که گروهی رفته‌اند و گروهی دیگر جایگزین آنها شده‌اند. از نگاه ایشان، با استناد به این جابجایی‌ها نمی‌توان از تحول اقتصادی بزرگ دم زد. این افراد معمولا در تایید نظر خود، به برخی مشاهدات‌شان در طی دهه‌های گذشته و برآمدن و محو شدن نام‌های تجاری متعدد بدون تغییر ساختار اقتصادی کشور استناد می‌کنند. بنابراین به باور ایشان، رسم روزگار همین بوده و هست. اتفاق خاصی نیافتاده و نخواهد افتاد!
اما دقت و موشکافی در ويژگی‌ها و رفتار این نسل جدیدِ بنگاه‌های اقتصادی ایران و واکاوی تجربه‌ی برآمدن بنگاه‌های مشابه در دیگر کشورها، ابعاد گسترده‌تری از این پدیده را آشکار می‌کند. نتیجه‌ی این بررسی‌ها، تصویری بسیار متفاوت را شکل می‌دهد که از تحولی بزرگ در ساختار اقتصادی کشور نوید می‌دهد. در ادامه به اختصار به یکی از ویژگی‌های این شرکتهای جدید می‌پردازم.
در طی دهه‌های گذشته، کسب‌وکار بیشتر شرکتهای ایرانی بدون نیاز به نوآوری و عمق فناورانه در جریان بوده است. اغلب شرکتها (حتی برخی از پرآوازه‌ترین و موفق‌ترین‌ها) بدون این پشتوانه‌ی درونی فناورانه، کسب‌وکارهای پررونقی داشته‌اند. در این شرکتها، تجارت و تولید بر اساس نسخه‌ی فناورانه‌ی شرکتهای خارجی (در قالب طراحی محصول و فرآیند و ماشین آلات تولیدی) انجام میشده و می‌شود. به عبارت دیگر، راهکار فناورانه‌ی لازم، در یک مقطع زمانی مشخص و به مقدار لازم خریداری میشده. فواصل زمانی این خریدها هم آنقدر زیاد بوده که شرکتها زمان لازم برای مدیریت آنها و تامین منابع لازم برای این خریدها را داشته‌اند. برای نمونه، شرکت‌هایی را تصور کنید که هر چند سال یکبار محصول خود را با خرید تجهیزات جدید تولیدی یا خرید لیسانس یک فناوری جدیدتر، ارتقا می‌دادند. کافی بود که این شرکتها بهره‌برداری از تجهیزات یا دانش جدید را بیاموزند تا تولید و فروش‌شان تداوم یابد. بنابراین، این شرکتها هیچگاه دست به نوآوری در فناوری نمی‌زدند و توانمندی لازم برای این کار را هم نداشتند.
اما شرکتهای نوینی که در اقتصاد کشور پا گرفته‌اند، با توجه به الگوی رشد بسیار سریع‌شان، ماه به ماه و حتی گاهی روز به روز به راهکارهای فناورانه جدید نیاز دارند. از یک سو، سرعت تحول در بازار و کسب‌وکار آنها زیاد است و از سوی دیگر، چابکی و سرعت رشد آنها باید زیاد باشد که شانسی برای بقا داشته باشند. بنابراین نیاز به راهکارهای فناورانه‌ی جدید در کسب‌وکارهای نوین آنقدر شدید و پرتکرار است که امکان تامین موردی آنها از یک تامین کننده‌ی بیرونی در بیشتر موارد وجود ندارد. به همین دلیل، قلب تپنده نوآوری و به ويژه نوآوری فناورانه را نمی‌توان از این کسب‌وکارها جدا کرد. حتی در شرایطی که بنا به اقتضای تجاری و با پیروی از الگوی نوآوری باز، راهکارهای فناورانه را شرکای برون‌شرکتی تامین می‌کنند، تسلط خود شرکت بر معماری آن فناوری بسیار عمیق است.
اگر چه ممکن است محصولات و خدمات این بازیگران جدید اقتصاد ایران شبیه اخلاف خود باشد، اما این برای نخستین بار در تاریخ معاصر اقتصادی ایران (و البته جهان) است که شاهد چنین پدیده‌ای هستیم. این پدیده در فضای کسب‌وکار ایران ماهیتی برافکن دارد. به بیان ساده‌تر، زین پس شاهد ظهور نسلی جدید از شرکتها خواهیم بود که به ناچار عقبه‌ی فناورانه‌ی قدرتمندی در حوزه‌ی محوری کسب‌وکار خود دارند. این بنگاه‌های اقتصادی برای شرکت‌هایی با محصولات و خدمات مشابه که فاقد عقبه‌ی فناورانه‌ی عمیق باشند، تهدیدی مهلک به شمار رفته و به زودی همه آن شرکتهای سنتی را از بازار بیرون می‌کنند. از این منظر، برکشیدن کسب‌وکارهایی چون دیجی‌کالا، علی‌بابا یا اسنپ، به هیچ روی از جنس فراز و فرودهای رایج دنیای کسب‌وکار ایران نیست. این شرکتها طلیعه‌ی یک تحول بزرگ و انقلابی در اقتصاد ایران هستند که پیامدهای بزرگ و ژرفی خواهد داشت. اگر چه نسل اول این شرکتها در ایران در حوزه‌ی خدمات ظهور کرده‌اند، اما به زودی شاهد سربرآوردن نسخه‌های تولیدی و صنعتی هم خواهیم بود. آن دسته از شرکتها که این تحول را درک نکنند یا در درک آن تعلل کنند، فارغ از بزرگی و شهرت امروزی‌شان، جایی در آینده‌ی اقتصاد ایران نخواهند داشت. حتی شاید در آینده‌ی نزدیک!
در ویدئوی بالا، معاون ارشد فناوری دیجی‌کالا به سادگی و زیبایی تمام، این پدیده را بر پایه‌ی تجربه‌ی دیجی‌کالا تشریح می‌کند. لطفا پس از این که این ویدئو را با دقت مشاهده کردید، یک بار دیگر این متن را بخوانید. حتما به مصادیق این تحول بزرگ در صنعت و کسب‌وکار خود بیاندیشید. بسیار خوشحال می‌شوم که نظرات و تحلیل‌های شما مدیران عزیز را در این ارتباط بخوانم. لطفا نظر و تحلیل خود را از طریق لینک زیر برایم ارسال کنید.
بسیار عالی خواهد شد دوره های کاربردی مرتبط با بهره برداری از تکنولوژی طراحی و ارائه شود.
همچنین گروه های خبرگی آینده پژوهی مرتبط با صنایع سازماندهی گردد واگرنه بسیاری از شرکتهای بزرگ ایرانی مثل دایناسورها منقرض خواهند شد