اين نوشته در تاريخ هفدهم فروردين ۱۳۹۵ در صفحه نخست روزنامه شرق منتشر شد که به همراه منابع و نمودارهای تکميلی در ادامه تقديم میشود:
———-
در نوشته‌ای که در تاريخ شانزدهم اسفند در روزنامه شرق منتشر شد درباره “پايان دوره نفت” و شواهد آن گفته شد. آن نوشته بازخوردها و واکنش‌های زيادی را موجب شد. طبيعی است که سخن گفتن از “پايان دوره نفت” در کشوری که تاروپود اقتصاد آن در صد سال اخير با نفت آميخته است، چنين واکنش‌هايي را برمی‌انگيزد. در اين ميان، برخی مديران و سياستگذاران کشور با استناد به برخی شواهد و برآوردهای بين‌المللی، سناريوی متفاوتی را برای آينده حوزه انرژی متصور هستند و بر پايه همان آمار نه تنها “پايان دوره نفت” را نمی‌پذيرند، بلکه بر پررنگ‌تر شدن نفت در اقتصاد جهانی پافشاری می‌کنند. برای نمونه، معاون پژوهش و فناوری وزير نفت در تاريخ سوم اسفند ماه ۱۳۹۴ در يک سخنرانی، از پيش‌بينی قیمت نفت بشکه‌ای ۲۰۰ دلار در افق سال ۲۰۴۰ ميلادی سخن گفت. اين باور مستقيم يا غير مستقيم ريشه در برخی برآوردها و پيش‌بينی‌های ارائه شده از سوی سازمان‌های بين‌المللی در حوزه نفت و انرژی دارد.
اما پرسش اين است که برآوردهای سازمان‌های بين‌المللی حوزه نفت و انرژی تا چه ميزان برای سناريوسازی برای آينده صنعت نفت قابل اتکا است؟ در ادامه به يکی از همين برآوردهای افزايش تقاضای نفت می‌پردازيم و خواهيم ديد که برخی از اين پيش‌بينی‌ها بر فرضيات نادرستی بنا شده‌اند.
سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) به تازگی در گزارشی پيش‌بينی کرده که قيمت پايين نفت کاملاً موقتی است و پس از حل مشکل عرضه مازاد، قيمت‌ها افزايش خواهند يافت. اين سازمان پيش‌بينی کرده که تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۴۰ در حدود ۲۵ درصد افزايش خواهد يافت.
در گزارش اوپک پيش‌بينی شده که بيشترين رشد تقاضا در حوزه حمل و نقل و به ميزان ۴۴ درصد خواهد بود. نکته بسيار قابل توجه در اين پيش‌بينی اين است که در اين گزارش، فرض بر اين است که تا افق ۲۰۴۰ شاهد تغيير اساسی و برافکن در فناوری‌های حوزه حمل و نقل نخواهيم بود. در اين گزارش پيش‌بينی شده که تا سال ۲۰۴۰، سهم خودروهايي با سوخت غير نفتی در بخش سواری فقط ۶ درصد و در بخش تجاری تنها ۵.۳ درصد از کل خودروها خواهد بود. در ادامه تصريح شده که: “با فرض رخ ندادن هرگونه تحول عمده فناورانه، خودروهای برقی سهم بازار قابل توجهی در آينده قابل پيش‌بينی نخواهند داشت.”
اين پيش‌بينی اوپک در حالی انجام شده که نگاهی گذرا به روند تحولات خودروهای هيبريدی و برقی نشان از شدت فزاينده نرخ پيشرفت فناوری دارد به گونه‌ای که انتظار تحولات بنيادين در اين حوزه در ميان مدت و حتی کوتاه مدت واقع‌بينانه است. به تازگی مديرعامل شرکت اپل هم تاکيد کرده که اين تحول بنيادين در حوزه خودرو و حمل و نقل در راه است.
برای نمونه بانک سرمايه‌گذاری گلدمن ساکس هم پيش‌بينی کرده که در ده سال آينده، سهم خودروهای هيبريد و برقی از ۲۵ درصد فروش جهانی خودرو فراتر خواهد رفت.
برآورد درآمد فروش خودروهای هيبريد و برقی در بازار جهانی (ميليارد دلار)
يکی ديگر از حوزه‌های مهم تحول فناوری (جدای از بکارگيری خودروهای هيبريد و برقی)، افزايش بهره‌وری در مصرف سوخت‌های نفت‌پايه است. تمامی برآوردها از بهينه‌سازی قابل توجه مصرف سوخت نفت‌پايه در خودروها و وسائل نقليه در ميان و بلند مدت خبر می‌دهند. يکی از مهم‌ترين پيشران‌های تحول در اين حوزه، سخت‌گيری فزاينده در تعيين استانداردهای مصرف سوخت است. آنگونه که آژانس بين‌المللی انرژی گزارش کرده، امروزه ۷۰ درصد خودروهای سواری شامل استانداردهای اجباری بهره‌وری سوخت هستند. اين عدد در سال ۲۰۰۵ فقط ۵۰ درصد بوده است. اين روند افزايش سخت‌گيری در استانداردهای بهره‌وری سوخت علاوه بر بخش خودرو، دو حوزه صنعت و ساختمان هم کاملاً چشمگير است.
هر چه سخت‌گيری‌های اجباری در کشورهای بيشتری اعمال شود، شاهد کاهش فزاينده مصرف خواهيم بود. ضمن اين که همين استانداردها پيشران تغييرات بنيادين فناوری با هدف افزايش چشمگير بهره‌وری مصرف سوخت خواهند بود. متاسفانه اين موضوع هم در گزارش اوپک مورد توجه قرار نگرفته است.
اگر آمار و شواهد فوق را به دقت مورد توجه قرار دهيم، کاملاً واقع‌بينانه است اگر منتظر تحولات مهم فناوری در کوتاه و ميان مدت در صنعت خودرو و حمل و نقل جاده‌ای باشيم. در اين صورت، فرض افزايش تقاضا برای نفت در سال‌های آتی (آنچنان که در گزارش اوپک آمده) نامحتمل بوده و چه بسا بايد خود را برای سناريوهایی کاهش جدی مصرف سوخت نفت‌پايه آماده کرد.
به نظر می‌رسد مديران ارشد و سياستگذاران بايد سناريوی کاهش جدی تقاضا و “پايان دوره نفت” را با توجه به آمار سازمان‌ها و نهادهايي که خود از ذی‌نفعان اصلی “دوره نفت” هستند رد نکنند و سازمان‌های مطبوع خود را برای مواجهه محتمل با اين سناريو آماده کنند.
——————
نوشته های مرتبط:
– ايران پساتحريم و بحران در شرکتهای نفت بین المللی
– جدیت دور شدن از اقتصاد نفتی را داریم؟
– جهش در فناوری‌های انرژِی تجدیدپذير: تهدیدی جدی برای یک اقتصاد نفتی
سلام و احتارم خدمت استاد ارجمند جناب دكتر باقري عزيز
كاملا با تحليل شما موافقم، تحليل قبليتان را هم در سايت فردانما خواندم. ناخوداگاه با خواندن اين دو متن به ياد تحليلي افتادم كه به مقاومت مافياي بنزين و دلالان سوخت در مقابل تجاري شدن خودروهاي هيبريدي و برقي اشاره داشت و معتقد بود با انواع ابزارهاي تطميع مالي،تهديد و … و حتي ترور، جلوي پيشرفت R&D و ارزان شدن ورود اين نوع خودروها به بازار را گرفته اند. اگرنه خيلي زودتر از اينها، شاهد شيوع سوختهاي جايگزين در بازار مي بوديم.
ممنون و اميد كه حركتي كه شروع كرده ايد، ارام ارام شنيده شده و با بازنشر و همراهي ديگر خبرگان اين حوزه تقويت شود.
آينده ما و فرزندان ما در گرو جدي گرفتن اين آينده نگري هاي دلسوزانه است. اگر نه همه مي دانند كه ” خواهي نشوي رسوا همرنگ جماعت شو”
با سلام خدمت آقای دکتر باقری
فرمايشات شما قابل ستایش است ولی به نظر بنده، تحولات مهم در فناوری های جاده ای نیاز به زیر ساخت هایی دارد که در کوتاه مدت و میان مدت قابل انجام نیستند و به برنامه ریزی های بلند مدت نیاز دارد چرا که تغییر منبع انرژی از سوخت فسیلی به انرژی برق، حرف بسیار بزرگی است ،همه میدانیم که یکی از مهم ترین راه های تولید برق،توربین های آبی است، در شرایطی که پیش بینی شده تا ۳۰ سال آینده منابع آبی به پایان می رسد، بهتر است در مصرف آن صرفه جویی شود تا اینکه خودرو هایمان با برق کار کنند. درست است که راه های دیگری برای تولید برق از جمله انرژی هسته ای وجود دارد، ولی اگر با دید باز تری به قضیه نگاه کنیم، می بینیم که نیروگاه هسته ای هم با منابع طبیعی (اورانیوم) کار می کند، واگر انرژی هسته ای هم بخواد جایگزین آب در تولید برق شود، باز هم دارای نقاط قوت و ضعف فراوانی است، از نقاط ضعفی که می توان به آن اشاره کرد این است که، ممکن است با افزایش نیروگاه های هسته ای ،امنیت محیط زیست به خطر بیفتد و اینکه فجایعی مانند فاجعه چرنوبيل به بار آید، از دیگر ضعف هایش همانطور که عنوان کردم، محدود بودن منابع اورانیوم است، به طوری که پیش بینی شده است ،منابع اورانیوم به اندازه تامین ۷۰ سال انرژی الکتریکی جهان موجود است، و اینکه۹۰ درصد اورانیوم جهان در سال ۱۹۹۹تنها توسط ۱۰ کشور جهان تامین می گردد با این تفاسیر تنها ممکن است تا چند سال آینده اورانیوم جایگزین نفت شود و از آنجایی که ایران هم دارای منابع اورانیوم است، در حال و احوالش هیچ تغییر محسوسی رخ نخواهد داد و تنها منبع تامین درآمد کشور از حالتی به حالت دیگر تغییر می کند و به جای افزایش قیمت نفت، قیمت اورانیوم بالا می رود، البته این نظر بنده است، ممکن است درست باشد و ممکن است غلط
با سلام اصولاً باید از کلیه منابع انرژی بطور بهینه استفاده کرد و روند تحولات خودروهای هيبريدی وسایر انرژِی ها وحتی استفاده از انرژی تاریک وسایر منابع در آینده با هوشیاری و مطالعات علم مفید ( به سایت علم مفید مراجعه شود) وایجاد شرکت ها ونهاد های دانش بنیان استفاده کرد آنچه مسلم است بقای انسان ، طبیعت وبطریق اولی کشور وحکومت به وجود انرژی قابل دسترس واستفاده معقول از آنها بستگی دارد وقدرت اقتصادی یک کشور با مقیاسات منابع انرژتیک اندازه گیری میشود وتکیه بیک انرژِی ویا استفاده از منابع محدود ومعدود واغفال از سایر انرژِی ها ، آینده مصیب بار و وایستگی شدیدی ایجاد می کند از اقای دکتر باقری برای توجه دادن مسئولان کشور به این مهم تشکر می شود صانعی پور